सरकारले गौरवको आयोजनाको सूचीमा राखेको मध्यपहाडी लोकमार्गअन्तर्गत बयालपाटा –मंगलसैन , मंगलसैन –ठाटिखाँरद र बिनायक– बेलखेत खण्डमा कालोपत्रेको काम सकिएको छ । बिचमा पर्ने बिनायक–ठाटीखा“द खण्डको निर्माणमा पर्ने १६ किलोमिटर काममा ढिलाइ भएको हो । निर्माणको जिम्मा पाएको पहिलो समूहले निर्माणको लागि आवश्यक मेशिन तथा उपकरण , क्रसर, टिपर, जेसिवि, स्काभेटर, लोडर गुणस्तर मापनका लागि ल्याब लगायतका सामान तथा पुर्वाधार, दक्ष जनशक्तीको अभावले निर्माण कार्य ढिलो भएको कर्मचारीको भनाइ छ । पहिलेको समूहले काम गर्न नसक्ने बताएपछि अहिले अर्को समुहले काम गरिरहेको छ ।
नेकपा विभाजनको प्रभाव अछाममा जिल्लास्तरका नेता कार्यकर्तामा पर्न थालेको छ । एक साता देखि ओली समूह र प्रचण्ड नेपाल समूहका छुट्टाछुट्टै विस्तारित बैठक हुन थालेका छन् । आफ्नो , आफ्नो समूहमा भित्र्याउन दुवै पक्षका नेताहरुको प्रतिस्पर्धा हुन थालेको छ । एक पक्षले अर्को पक्षलाई कारबाहि गर्ने देखि पार्टिमा मनोनित गरेर पद दिने लगायतका गतिविधि बढेका छन् । पार्टि कार्यालय आफ्नो भएको भन्दै दुवै पक्षले दाबि समेत गर्न थालेका छन् । दुवै पक्षले पार्टि कार्यालय आफ्नो भएको दाबि गरेपछि मंगलसेन स्थित उक्त पार्टि कार्यालय प्रहरीले शिल गरेको छ ।
अछामका अधिकांश विद्यालयका शौचालय प्रयोग गर्न नमिल्ने अवस्थामा छन् । भएका शौचालय फोहोर छन् भने शौचालयभित्र पानीको कुनै ब्यवस्था छैन । विद्यालयमा छात्रा मैत्री शौचालयको न्युनतम मापदण्ड समेत पुरा नहुदा महिनावारीका बेला छात्राहरुको पढाई प्रभावित हुँदै आएको छ । कतिपय छात्राहरु त महिनावारीका बेला विद्यालय नै जादैनन् ।
कोरोना महामारीका कारण रोकिएको छाउगोठ भत्काउने अभियान अछाममा फेरि सुरु भएको छ । गत वर्ष पुसमा सुरु भएको अभियान चैतमा स्थगित भएको थियो । दोस्रो चरणको अभियानमा प्रमुख जिल्ला अधिकारी र सुरक्षा निकायका प्रमुखहरू नै गाउँगाउँ पुग्न थालेका छन् ।
अछाममा गत वर्ष माघ २० गते राति भैसीं गोठमा मृत फेला परेका पञ्चदेवल विनायक नगरपालिका – २ का वडा अध्यक्ष पदमबहादुर धामीको हत्यामा संग्लग्न ४ जनालाई जन्मकैदको फैसला भएको छ । बुधबार जिल्ला न्यायधीश नविन कुमार जोशीको एकल इजालशले जन्मकैदको फैसला गरेको हो । मृतकका भाई सुरतबहादुर धामीले ९ जनाको नाममा किटानी जोहेरी दिएका थिए ।
मंगलसेन नगरपालिका -५ मा नेपाल लाइफ इन्स्योरेन्स कम्पनीले मृतकको परिवारलाई मृत्यु दाबी रकम हस्तान्तरण गरेको छ । कम्पनीले स्वर्गीय गुप्तप्रसाद ढुंगानाकी श्रीमती प्रमिला ढुंगानालाई बीमा दाबी वापत ५ लाख १५ हजार १९३ रुपैयाँको चेक उप शाखा प्रमुख पदम बहादुर थ्यायतले बिहीबार घरमै पुगेर हस्तान्तरण गर्नुभएको हो ।
मंगलसेन नगरपालिका ४५ मंगला विक २६ वर्ष देखि महिला स्वास्थ्य स्वयंसेविका रुपमा काम गर्दै आएकि छन् । गाउँमा दलित बस्ती धेरै गैर दलित बस्ती कम । दलित बस्तीको संख्या धेरै भएकाले उनलाई स्वयंसेविका बनाउन गाउँलेले समर्थन गरे । गाउ“मै भएका गैरदलितका घरमा पनि उनले धेरै पटक जानु पथ्र्यो । तर उनलाई दलित घरमा आएको भन्दै सार्वजनिक ठाउँमै धेरै पटक विभेद गरे । ‘त्यो बेला गैरदलितका महिलाले हामी दलितका घरमा जादैनौं भनेर मैले अवसर पाएकि हुँ । धेरै गाली पाइयो । कुटाइ खाने अवस्था समेत आयो ।’ उनले भनिन् ,‘सुरुमा समुदायसम्म पुग्नै गाह्रो भयो । त्यसपछि गाउँमा बुझाउन गाह्रो भयो ।’ खोप लगाए घाउ बन्छ , गर्भ जाँच गरे लाज हुन्छ भन्दै गाउँमा जानै नदिने गरेको उनि बताउछन् । ‘ठुलै डाक्टर भएर आइ , हामीलाई सिकाउने बहानामा कामको बर्बाद भयो भन्दै रिसाउँथे ।’ उनी भन्छिन् ,‘आमा समूह बनाएपछि अलि काम गर्न सहज भयो । त्यसयताको समयमा कतिका ज्यान बचाइयो हिसाबकिताब छैन । अहिले परिस्तिथि बदलिएको छ । गाउँमा डाक्टर भन्दा बढि हामीलाई मान्ने गरेका छन् ।’
सदरमुकामबाट झण्डै ६५ किलोमिटर टाढाको दुर्गम दलित बस्ति । जहाँ अझै पनि विषेश अवस्था बाहेक स्वास्थ्य संस्था जादैनन् । पहिलो प्रथामिकता धामि झाँक्रि र घरेलु जडिबुटिलाई दिन्छन् । कुनै पनि बिरामी गम्भिर अवस्थामा नपुग्दासम्म स्वास्थ्य संस्दा लिदैनन् ।
जिल्लामा सुन्तलाको उत्पादनमा कमि आएपछि दैनिक खरिद बिक्री समेत घटेको छ । जिल्लाको मुख्य ब्यापारीक केन्द्र साँफेबगर, सदरमुकाम मंगलसेन लगायत दिपायल, धनगढी, टिकापुर, महेन्द्रनगर र नेपालगञ्जसम्म पुग्ने अछाम जिल्लाका सुन्तला यस बर्ष भने जिल्लाकै लागि अपूग भएको कृषकहरुको भनाई छ ।
कोभिड–१९ को संक्रमणले गर्दा भारतका विभिन्न उद्योग , कलकारखाना , होटेल व्यापार व्यवसाय बन्द भए । त्यसको प्रत्यक्ष असर नेपाललाई पर्यो । रोजगारीको सिलसिलामा भारतका विभिन्न सहरमा भएका नेपालीहरु अलपत्रमा परे । लगभग सबैले रोजगारी गुमाए । कतिपय नेपाली यातायात खर्च जुटाउन नसकेर घर फर्निन समेत सकेनन् । तर , धेरै जसो कामदार भने घरमै फर्के ।
महिला हिंसा विरुद्धको १६ दिने अभियान विभिन्न निकयले तामझामका साथ मनाइ रहँदा ग्रमिणस्तरका धेरै महिलाहरु यसबारे बेखबर छन् । यसैको उदाहरण हुन्, ढकारी गाउँपालिका– ४ बलाता गाउँकी शोभा साउद । देशैभरी महिला हिंसा विरुद्धको १६ दिने अभियान सुरुवात गरिरहँदा उनी आफ्ना पिडा सुनाउन बाध्य छिन् । शोभा ९ वर्षको उमेरमा स्कुलमा भर्ना भइन् । सरकारले सामुदायिक विद्यालयमा निःशुल्क शिक्षाको व्यवस्था गरे पनि विद्यालय जान आवश्यक पर्ने शैक्षिक सामाग्रीको अभावमा समयमै भर्ना हुन सकिनन् । आफुभन्दा पछिका दुइ भाइलाई उनकी आमाले जेनतेज गुजारा गरी स्कुल पठाइन् । शोभा हेरालो लाग्न थालीन । बुवाको मृत्युपछि उनकी आमाले दैनिक ज्याला मजदुरी गरेर साँझ बिहानको छाक टार्नसमेत मुस्किल भएपछि छोरीलाई विद्यालय भर्ना गर्ने सपना पनि देख्न छोडेको आमा मैना बिकले सुनाईन् । ‘आफूलाई साँझ बिहान खानकै समस्या छ, कसरी मैले डे«स र कापी कलम किनेर स्कुल पठाउँथे । पेट भरिने गरि खान पाइएको छै्रन । ’ मैनाले भनिन् , ‘ छोराछोरी स्कुल पठाउन सकिएको छैन । एकल महिला भनेर समाजले थिचोमिचो गर्छ । महिलाका लागि के कार्यक्रम हुन्छन् केहि थाहा छैन ।’
दायाँ आखाँमा गहिरो चोट , शरिरमा टाढैबाट हेर्दा पनि हड्डी र निकै दुब्लो देखिने , मलिन अनुहार , ठूलो स्वरले बोल्न नसक्ने , कान कम सुन्ने ४४ वर्षीया हिरा अधिकार मदिरा सेवन गर्ने श्रीमान्बाट पटकपटक कुटिएकी , गम्भिर घाइते भएकी र भारतमा धेरै पटक उनै श्रीमान्ले बेच्न खोज्दा ठक्कर खाएर अछाम पुगेकी महिला हुन् । जिल्ला प्रशासन कार्यालयकै छेउको सानो झुपडीमा दुइ साता यता देखीने केटाकेटीको ठूलो जमात उनैका छोराछोरीको हो । श्रीमान्ले अलपत्र पारेपछि सात वर्षको अवधिमा भारतमै जन्मिएका पा“च जना छोराछोरीलाई कोहलपुरमा पन्ध्र दिन क्वारेन्टाइनमा बसेर हिरा गतसाता मात्रै अछामकी पुगिन् । तर, असामान्य अवस्थामा ।
२२ वर्ष अघि उनको घोडासैनका कृष्ण अधिकारीसग बिवाह भएको थियो । गाउँमा घरजग्गा , धनसम्पत्ति भएको मान्छे देखेपछि हिराका आमाबुवाले कृष्णसग बिवाह गरिदिए । बिहे गरेको केहिसमयसम्म परिवारको अवस्था राम्रो थियो । गाउँमा कसैलाई अप्ठ्यारो पर्दा कृष्णको परिवारबाट सहयोग लिने पनि धेरै थिए । जब बिहेपछि कृष्ण घर छोडर कामको लागि भारत गए । उतै साथीभाइको लहैलहैमा लागेर मदिरा सेवन गर्न थाले । ‘गाउँमा हदासम्म कसैसंग चर्को स्वरले नबोल्ने मान्छे उता गएर जाडरक्सी खान थालेको छ भनेर एक्कासी खबर आयो’ हिराले भनिन् ,‘त्यसपछि कहिले चोरेको घटना , कहिले कुटपिटका घटना भए भन्दै घरमा खबर आइरहे । त्यसैबेला देखि मेरा दुःखका दिन सुरु भए ।’ कृष्ण घर आएपछि पनि रक्सी खान श्रीमतीलाई कुट्ने , आमालाई कुट्पिट गर्न थाले । त्यो देखेर गाउ“ले समेत अचम्म परेका थिए । ‘घोडासैनमा धनसम्पत्ति भएको धनाड्य परिवारका मान्छे थिए । मदिरा खानाले अहिले कृष्णको परिवारको सडकको बास भयो’ घोडासैनका बासुदेव जैसीले भने ,‘ ७÷८ वर्षको अवधिमा त्यत्रो सम्पत्ती घरजग्गा सबै बेचेर रक्सी खाएको देख्दा हामी पनि अचम्म परेका छौं । अहिले कृष्णको परिवारलाई गाउँमा ओत लाग्ने ठाउ“ छैन ।’
भारतबाट कोरोना भाइरसको संक्रमणबाट जोगिन अधिकांस पुरुषहरु घर फर्किएका छन् । ६ महिना लामो समयसम्म घरमै बसेका बेरोजगार हुँदा यहाँका धेरै व्यक्तीको दैनिकी कष्टकर बन्दै गएको छ । आर्थिक , सामाजिक अवस्था पनि खस्किएको छ । घरमै बसेर कुनै काम गर्ने वातावरण नपाउँदा धेरैजसो समय चिया पसलमै बित्ने गरेको ढकारी गाउँपालिका –४ का रतन बहादुर साउद बताउँछन् ।
कोभिड -१९ को सन्दर्भमा महिला जनप्रतिनिधिसँगको १ दिने अन्तरक्रिया कार्यक्रम मंगलसेनमा सम्पन्न भएको छ । दलित महिलासंघ अछामका अध्यक्ष सरस्वती नेपालीको अध्यक्षतामा भएको कार्यक्रमका प्रमुख अतिथि मंगलसेन नगरपालिकाका उपप्रमुख सरिता उपाध्याय रहनुभएको थियो । महिला जनप्रतिनिधिको काम , कर्तव्य र अधिकारका विषयमा उहाँले मंगलसेन नगरपालिकाका १४ वटै वडाका महिला सदस्यहरुलाई जानकारी गराउनुभएको थियो । महिलाको हकहित तथा वृदिविकासका लागि आफू जहिल्यै महिलाको साथमा रहेको बताउनुभयो ।
गत मंसिर १५ गते राती साँफेबगर नगरपालिका ३ सिद्येश्वरमा २१ वर्षीया पार्वती बुढा रावतको छाउगोठमा मृत्यु भयो । त्यसपछि अछाममा छाउगोठ भत्काउने अभियानले तिव्रता पायो । दश स्थानीय तहका ९१ वडा र प्रत्येक टोलमा छाउगोठ भत्काउने अभियान अघि बढ्यो । पार्वतीकोे छाउ बार्न गोठमा बसेका बेला मृत्यु भएपछि गृह मन्त्रालयको निर्देशन , प्रहरीको नेतृत्वमा गोठ भत्काउन थालिएकोे हो । तर कोरोना भाइरसको त्रास फैलिएपछि भने उक्त अभियान ओझेलमा परेको छ ।
मंगलसेन नगरपालिका –७ मा रहेको जनालीबण्डालीमा कार्यरत सिनियर अनमी धनसरा ढुंगाना स्वास्थ्य सेवामा प्रवेश गरेको १५ वर्ष भयो । यो अवधिमा उनले धेरै ठाउँमा पुगेर सेवा दिइन् । ग्रामीण भेगमा धेरै सेवा दिएकी उनी अहिले पनि गाउँमै छिन् । स्वास्थ्य चौकीमा बस्दा गाउँमा मान्छेसँग राम्रो सम्बन्ध बनाएकाले उनलाई सरुवा हुँदा पनि भेट्ने धेरै छन् । अहिलेसम्म धेरैका ज्यान बचाएकी छन् । अरुलेभन्दा ग्रामीण भेगमा लाग्ने रोग र त्यहाँको अवस्थाबारे उनी बढि जानकार छन् । उनी जुन ठाउँमा गइन राम्रै सेवा दिइन् । गाउँमा जाँदा स्वागत गर्ने ,सत्कार गर्नेहरु आज उनैलाई देख्दा डराउन थालेका छन् । घरमा जाँदा परिवार डराउँछन् । कार्यक्षेत्रमा जाँदा सेवाग्राही डराउँछन् । यतिबेला नराम्रो लाग्छ’ उनले भनिन् ,‘परिवारबाट टाढा बसेर स्वास्थ्य चौकी जान्छु । छोराछोरी नजिक आउन खोज्छन् । सबैबाट जोगिनु परेको छ । पहिलेभन्दा अहिले कामको चाप बढेको छ ।’
अछामका अधिकांश ग्रामीण भेगमा समाचार संकलनका लागि पुगेको छु धेरै ठाउँमा जाँदा मेरा लागि महिला नै समाचारका पात्र बन्छन् । मैले धेरै महिलालाई सोध्ने गर्छु । ‘तम्रा बड्डा (श्रीमान्) काँ छन् त ?’ धेरै महिलाले दिने साझा जवाफ हुन्छ, ‘बम्बै’ । यहाँका गाउँमा भारतको जुनसुकै ठाउँमा गए पनि बम्बै भनेर बुझ्ने चलन छ ।
रामारोशन गाउँपालिका ५ सैनीबजारमा व्यापार व्यवासाय गरिरहेका ४५ वर्षीय नन्द सिंह साउद गरी उनका ७ जनाको परिवारलाई मंगलबार मध्यराती कैलाश खोलामा आएको बाढीले बेपत्ता पार्यो । उनकी श्रीमती गंगा ,जेठो छोरा रुपेश ,बुहारी कविता , कान्छो छोरा नविन , सासु बिमादेवी, दिदी जोगादेवी , नातीनी प्राप्तीलाई कैलाश खोलाको बाढीले बगायो ।ठूलो लगानीमा सैनी बजारमै बनाएको नौलो घर बाढीमा मिसियो । यी मध्ये नन्दसिंहका कान्छो छोरा नविन र बुहारी कविताको मात्रै शव भेटिएको छ । ‘भाटाकाटीयामा विवाह गरेकी जेठी छोरी कौशीला पनि माइतमा बस्थीन् । त्यो दिन मात्रै आफ्नो घर गएर बाचिन् ’ बेपत्ता भएका नन्दसिंहका आफन्त कम्मानसिंह साउदले भने ,‘कान्छि छोरी सनानी गाउँमा बस्ने बाजेबज्यैलाई भेट्न गएकाले उनी पनि बचेकी छन् ।
कैलास खोलाको बाढीले छेउछाउका घर, पसल र खेत बगाइदिएको उनले बताए । विष्टका अनुसार दर्नाको सबैभन्दा बढी धान उत्पादन हुने नगरर्नाको कोसेडा खेत बगर बनेको छ ।
अछाम — नेपाली सेनाको हेलिकप्टर मार्फत अछाममा २१ वर्षीया गर्भवतीको उद्धार गरिएको छ । पंचदेवल विनायक नगरपालिका-७ की रमना विकलाई जिल्ला अस्पताल मंगलसेनबाट हेलिकप्टर मार्फत सुर्खेत पठाइएको जिल्ला अस्पतालका डाक्टर प्रेमप्रसाद ढुंगानाले बताए ।
